Автор: Јагода Василева (оригинално објавено на „Патем“)
Со поддршка на Министерството за култура, неодамна беше објавен третиот том на публикацијата „Визуелна хроника на македонскиот стрип“. Станува збор за најнова авторска творба на стрип-хроничарот Александар Стеванов, која совршено ја опишуваат придавките: амбициозна, повеќеслојна и современо конципирана. Или, како што елоквентно посочува писателот Томислав Османли, тоа е „детална, содржински и графички богата, значајна хроника на македонските стриповни творби, дејност и публикации…“ Во неа Стеванов опфаќа над 240 хронолошки единици, придружени од 80-тина цитати и околу 130 илустрации, на тој начин доближувајќи ја до читателите приказната за деветата уметност на македонско тло. Иако причините постоеја и претходно, скорашното излегување на ова енциклопедиско издание го искористивме како повод да поразговараме со нејзиниот автор.
Што ви беше инспирација за настанокот на Визуелните хроники на македонскиот стрип и како воопшто дојдовте на идеја да започнете со прибележување на домашното стриповно минато?
Се сеќавам дека кога бев дете, покрај стриповите, сликовниците и списанијата, како гарант за мирот во куќа мајка ми често ми носеше и тетратки. Најголемиот дел од нив уште веднаш ги исполнував со шарени цртежи, но не и оние тврдоукоричените. Нив, што во тоа време ми изгледаше како нешто далеку позначајно, ги користев за запишување информации за моите омилени стриповски и филмски херои. Цртав како изгледаат или лепев нивни сликички, кои со „писарската“ помош од мајка ми ги дополнував со мини-биографии за секој еден од нив: од каде се, кои се нивните особености, во каков однос се со останатите ликови … Исто како во случајот со овие мои енциклопедии во обид, причините за настанокот на Визуелните хроники во еден дел несомнено се должат на мојата личност. Поради едно или друго, се чини дека проучувањето, документирањето и систематизацијата кај мене побудуваат интерес. А, кога ова ќе се надополни со фасцинираноста од минатото и уметноста, особено стрипот, идејата за прибележување на домашното стриповно минато е само логична последица од сето тоа.
Вториот дел од причините за настанокот на Визуелните хроники, впрочем како и за сѐ друго, се должат на надворешни фактори и влијанија. За време на студентските денови се сретнав со петтомното издание „Сликовна историја на 20 век“ (Pictorial History of the 20th Century) кое што ми остави силен впечаток. Иако уште од раното детство другарував со енциклопедиски изданија, а како задача во текот на образованието имав читано и хроники, сепак дотогаш немав забележано издание во кое настаните се подредени по хронолошки редослед, типографски јасно одвоени еден од друг, а притоа да се и богато илустрирани. Таквиот пристап ми се виде како неверојатно привлечен и полезен за запознавање со одредена област. Во ретроспектива, барем концептуално, можеби токму оваа публикација е еден од најзначајните извори на инспирација за настанокот на моите Визуелни хроники на македонскиот стрип.
Што се однесува до содржината, морам да спомнам дека директен поттик ми беше второто проширено и дополнето издание на книгата „Стрип – запис со човечки лик“ на Томислав Османли. Како своевремено единствена македонска публикација на тема стрип, таа не само што посредуваше во мојата иницијација во областа на стрип-историографијата, туку и прва ми ја покажа мултифасетноста на деветтата уметност, како и безграничните можности за нејзино сериозно проучување. Огромна радост ми причинува што можам да споделам дека годинава, исто како и минатата година, остварив соработка со авторот на оваа исклучително значајна книга, почитуваниот г-дин Османли. По однос на дизајнот, пак, и повеќе од инспирација ми беа неколку феноменално изработени енциклопедии во издание на меѓународното книгоиздателство „Дорлинг Киндерсли“ (Dorling Kindersley), а за истото се служев и со боите во избор на „Пантон“ (Pantone).
Знаете ли за други проекти налик Визуелните хроники, чија цел е документирање на друг сегмент од културното живеење во Македонија?
Според концептот, ми се чини дека нивен „брат од други родители“ е книгата „Македонски рок времеплов“ на авторот Тошо Филиповски. И во случајот со оваа публикација која излезе пред неколку месеци, опфатените единици се графички интересно подредени, придружени со слики во боја и временски систематизирани. Покрај што се работи за пообемно издание, можеби единствената суштинска разлика во однос на Визуелните хроники е што редоследот во „Македонски рок времеплов“ е првенствено детерминиран од денот и месецот, а не од годината. Од истиот автор овде би ги спомнал и книгите „Македонска рок енциклопедија“ и „Македонска дискографија: винили“, амбициозни проекти кои што исто така имаат за цел прибележување на домашното културно наследство, а со кои би се гордеела и држава економски далеку побогата од нашата.
Публикација со која Визуелните хроники на македонскиот стрип споделуваат слична основна идеја е и „Хроника: Хронологија на настани од областа на македонските современи ликовни и применети уметности од 1987 – 1997“ од Марина Лешкова. И во неа, исто така, настаните се подредени хронолошки, но само како листа – без подетален опис и придружни слики. Истиот пристап е искористен и во неколку написи на тема македонско сликарство и применета уметност објавени во списанието „Ликовна уметност“, а како публикација со сродна „ДНК“ би ја посочил и „Македонска карикатура“, капитално дело на историчарот на уметност Владимир Величковски. Тематски, Визуелните хроники веројатно имаат најголеми сличности со последното поглавје од споменатата „Стрип – запис со човечки лик“, во кое е раскажана историјата на македонскиот стрип.
Би било убаво доколку сличен третман добие и трагот што на македонско тло го оставиле останатите уметности. Во спротивно, по однос на нив, минатото во свеста на обичниот Македонец ќе изгледа како залудно потрошено време.
Кој ви беше главниот извор на информации и како течеше процесот на подготовка на Визуелните хроники?
Информации црпев од мноштво извори, а воедно и информациите за секоја хронолошка единица се обидував да ги потврдам со повеќе од еден извор. На почетокот од деведесеттите и одново почнувајќи од 2009 година, активно ги следев стриповските случувања во државата, па за добар дел од нештата се потпирав на сопствената меморија и стрип-колекција, на база на што потоа дополнително истражував. Се служев со информации од семрежјето и од дневниот печат. Мрежните места на македонските дневни весници во време кога го започнував истражувањето, за разлика од денес, имаа архиви во кои можеше да се пребарува што значително ми ја олесни работата. Како извор на информации се служев со написи на поголем број новинари, меѓу кои Сунчица Уневска, Љупчо Јолевски, Петар Печков, Биљана Стојановска, Мимоза Петревска-Георгиева, кои од сенка имаат дадено значаен придонес за популаризација на македонскиот стрип. Како незаменливи извори на информации би ги посочил и балканскиот веб-магазин „СтрипВести“ (stripvesti.com), македонскиот стрип форум „Макстрипови“ (www.makstrip.com.mk), електронското списание „Македонска Ризница“ (issuu.com/makedonska_riznica), библиотечниот систем „COBISS“ (www.mk.cobiss.net), како и мрежното место „ЗаУм“ (zaum.mk).
Се трудев споделените информации да бидат поткрепени од обележани референци (ендноти), како би биле покредибилни, а кои воедно би им послужиле и на некои идни истражувачи. А, за да стигнат до нив, би спомнал и дека направив напор за трајно зачувување на искористените семрежни написи. Како што во својот напис „Веб наследството како артефакт за идните генерации“ истакнува д-р Ненад Живановски, „во македонскиот интернет простор постојано се појавуваат и гаснат портали, со што засекогаш исчезнуваат и објавените содржини.“ Ваквата практика на незавидна грижа за домашното интернет-наследство ме натера да ги архивирам речиси сите написи од семрежјето, искористени за потребите на Визуелните хроники, пред тие трајно да исчезнат. Па иако дел од реферираните семрежни написи денес не постојат на своите оригинални места (како што се тие своевремено објавени на веб-сајтовите на македонските дневни весници), како нуспојава од изготвувањето на овие публикации, кон најголем дел од истите сѐ уште може да се пристапи преку „Internet archive“ (archive.org), а верувам дека таков ќе биде случајот и по децении од сега.
За изготвувањето на Визуелните хроники ми помогнаа и написите на тема македонски стрип, како што се оние на Ване Трајков за Меѓународниот салон на стрип во Велес и за македонските стрип-ревии од деведесеттите. Се служев и со каталози и други публикации, вклучително и со самите стрип-изданија за кои пишувам, дел од кои ги имам во мојата домашна стрипотека. За комплетирање на стриповскиот мозаик не ретко добивав помош и безрезервна поддршка од мојот добар пријател Дарко Богданов од Виница, за што сум му многу благодарен. За последната Визуелна хроника неколку дополненија ми испрати Давор Драмиќанин, а за истата ми помогна и издавачот и стрип-автор Никола Темков. Меѓу другото, тој ми посочи неколку странски публикации во кои објавувал, а ми достави материјал и за промоција на македонскиот стрип во Франција, информации кои во недостаток на медиумска покриеност тешко некој одовде би можел да ги дознае на друг начин. А, како би се ориентирал во морето од случувања, би сакал да истакнам дека уште од самиот почеток од непроценлива помош ми беше последното поглавје од книгата „Стрип – запис со човечки лик“ на нашиот истакнат писател Томислав Османли.
Што се однесува на процесот на изготвување на Визуелните хроники, се трудев работата да тече последователно. Најпрво истражував, селектирав, архивирав и подредував по хронолошки редослед, потоа пристапував кон пишување на хронолошките единици, истите добиваа типографски третман и ги придружував со слики, односно ја дизајнирав публикацијата, додавав референци и воведи, за на крај сето да го проверам неколку пати. Сепак, пред сѐ поради информациите откриени во меѓувреме, во еден дел работата неминовно се сведуваше на контролиран хаос.
Според кои критериуми ја вршевте селекција за тоа кои настани и изданија да бидат опфатени, а кои не?
Селекцијата не беше воопшто строга, како би се избегнале одлуки базирани на вкус и субјективност, а се раководев главно од два критериума. Првиот секако беше одреден настан да има врска со стрипот, а вториот – да се случува на македонско тло или како учесник во истиот да се јавува Македонец, односно македонски граѓанин. Па така, како засебни хронолошки единици во Визуелните хроники влегуваат стрипови на македонски автори, без оглед каде се објавени, но и стрип-публикации објавени во Македонија, без оглед дали Македонци или странци се потпишуваат како нивни автори, стрип-фестивали кои се одржале кај нас, како и такви одржани во странство на кои наши автори гостувале или освоиле награди, изложби на стрипови поставени на македонско тло и изложби на македонски автори во странство… Или накратко кажано: предуслов беше хронолошките единици да се однесуваат на стриповски активности на македонски чинители или на стрипот во Македонија, критериуми што во добар дел од нив се препокриваат.
На одредена етапа од подготовката на Визуелните хроники мислев да ги опфатам и странските стрипови за чија содржина знаев дека има некаква врска со Македонија, без оглед дали таа е историска, географска или пак само сценографска. На крај, сепак одлучив да се откажам од оваа замисла. И покрај тоа што станува збор за стрипови, како и тоа дека имаат врска со Македонија, таквите странски стрип-публикации немаат ништо општо со македонскиот стрип, без оглед дали поимот ’стрип‘ го сфаќаме како уметност (творештво) или како медиум (издаваштво).
За разлика од претходните Визуелни хроники на македонскиот стрип во кои се обработени периоди од десет, односно осум години, оваа опфаќа само четири. Значи ли тоа дека во неа и бројот на страниците е преполовен?
Всушност – не. Бројот на страниците е ист како и кај претходните Визуелни хроники, а причината за намалувањето на временскиот опфат е резултат на зголемената стрип-продукција во него. Споредено со претходните осум години, односно со деведесеттите, нивниот број од 2008 до 2011 година, на годишно ниво е зголемен во просек за двојно, односно за тројно. Па така, ако во периодот 1990 – 1999 (10 год.) имам прибележано околу 190 хронолошки единици, во периодот 2000 – 2007 (8 год.) безмалку 230, нивниот број во периодот 2008 – 2011 (4 год.) изнесува околу 240.
На што се должи таквата силно зголемена стриповска продукција?
До првите неколку години од новиот милениум, македонскиот стрип се карактеризира со кратки изблици и воспоставени традиции најчесто не подолги од половина декада. Па така стрип-групата Туш лабараторија функционира од почетокот до средината на осумдесеттите, првата македонска стрип-ревија „Макстрип“ од 1989 до 1993 година, а стрип-ревиите „Стрип експрес“, „Клик“, „Стрипотека“ и „Тотем“ не доживуваат ни годишнина од своето постоење. За разлика од ова, дел од стриповските настани зачнати во првите неколку години на 21 век периодично продолжуваат да се појавуваат до денес. Значи, освен што од година во година се појавуваат нови чинители и нови настани, во овој период традицијата ја задржуваат и дел од старите. А тоа всушност е една од причините за зголемената продукција на стриповски содржини кај нас во периодот 2008 – 2011 година. Во групата на настани кои периодично продолжуваат да се појавуваат и во овој период, на тој начин воспоставувајќи традиција, спаѓа манифестацијата Меѓународен салон на стрип во Велес, годишното признание за афирмација и развој на стрипот во Македонија „Љупчо Филипов“ и стрип-магазинот „Стрип Креатор“.
Од „раѓањето“ на стрип-уметноста во Македонија кон крајот на триесеттите години на минатиот век, па до денес, главно гориво на македонскиот стрип е авторскиот ентузијазам и желбата за себеизразување. Во овој период, што всушност е друга битна причина за зголемената продукција на стриповски содржини кај нас, имам впечаток дека ентузијазмот на македонската стрип-сцена никогаш не бил толку силно изразен. Најголем процентуален удел за ваквата поволна состојба ми се чини дека се должи на активацијата на голем број млади и постари стрип-автори преку нивно постројување околу виртуелното собиралиште „Макстрип“, а потем и со нивното формално организирање во здружението „Макстрипови“. Благодарение на ентузијазмот на оваа група автори, одржани се повеќе стрип-изложби, стрип-работилници, гостувања на стрип-фестивали, а по пауза од нецели пет години за првпат е покрената и нова македонска стрип-ревија – „Синдром“.
Како фактор за зголемувањето на стриповските настани би ја спомнал и појавата на прилепската издавачка куќа „Варм комикс“, која објавува стрипови од италијанска продукција, како и сѐ поголемата демократизација во поглед на објавувањето секвенцијални дела. Благодарение на семрежјето и зголемениот достап до него, веќе секој може да објави стрип, на тој начин заобиколувајќи ги медиумите и уредниците кои немаат премногу слух за оваа уметност. Иако не постои дилема дека во овој период кај нас има изразено зголемување на бројот на стриповските содржини, би требало да се спомне дека тоа во одреден процент е сепак лажливо. Имено, во споредба со деведесеттите и со периодот 2000 – 2007 година, пронаоѓањето информации за овој период е значително полесно, не само поради тоа што е временски поблиску до нас, туку и поради придобивките кои ги носи новото време.
Постои ли сврзно ткиво, односно нешто што е општа карактеристика за македонскиот стрип во периодот обработен во новата Визуелна хроника на македонскиот стрип?
Според одреден критериум, во кој било период и да истражуваме би откриле елементи кои се најкарактеристични и репетитивни. Деветесеттите години на минатиот век, на пример, не само од стриповски аспект се години на осамостојување. На почетокот од овој период, обработен во првата Визуелна хроника на македонскиот стрип, Македонија (неволно) раскрстува со стриповите од останатите (поранешни) југословенски републики кои дотогаш ги преплавуваат македонските киосци. Освен што уште некоја година продолжува да излегува првата македонска стрип-ревија „Макстрип“, во деведесеттите се појавуваат и плејада домашни периодични стрип-публикации како што се: „Стрип експрес“, „Клик“, „Стрипотека“, „Тотем“, „Лифт“ и „Стрип Арт“. А, за разлика од денес, кога излегуваат во број од десетина годишно, во деведесеттите не е објавен ниту еден стрип-албум на македонски јазик.
Периодот 2000 – 2007 година, опфатен во втората Визуелна хроника, претставува период на преобразби и контрасти. Во него згаснуваат низа воспоставени стриповски традиции, за од нивната пепел да се родат нови, на тој начин правејќи го овој период транзициски. Дел од тие новоформирани стрип-субјекти и традиции продолжуваат и во четирилетката 2008 – 2011, опфатена во оваа најнова Визуелна хроника. Но, она што е позначајно е дека во неа се појавуваат и нови, дел од кои стигнуваат до кулминативна точка. А, како што спомнав погоре, најголем дел од тие нови стрип-настани се овозможени, барем во еден дел, благодарение на сметачите и семрежјето. Всушност, ако бараме најмал заеднички содржател за периодот 2008 – 2011 и новопојавената енергија на македонскиот стрип, тоа би биле новите технологии и засилениот авторски ентузијазам.
Па така, во овој период се појавуваат веб-стрипови, кои што авторите сами ги објавуваат на своите блогови, меѓу кои: „Светот на Бромо“ и „Флејкдеј“ на Владо Јаневски, „Волшебното катче на Цане“ на Тхе Мичо, „Папагалски живот“ на Михајло Младенов, „Пеколот“ на Денис Поповски и „Кромаг“ на Стеве Несторовски. Иако сметачите кај нас и претходно се користеле за изработка на стрипови, во овој период тоа веќе не е така инцидентна појава. И, за разлика од претходно кога сметачите се во служба главно за боење и впишување на текстот, добар дел од стриповите од овој период се изработени во целост со дигитален пристап, односно само со користење на компјутерски програми како алатки.
Освен во креативниот процес, сметачите и семрежјето им помагаат на авторите и за побрза комуникација. Ако некогаш требало да се патува со часови за да се оствари средба со одреден уредник или издавач, новите технологии овозможуваат тоа да се заврши со само неколку клика на тастатурата. Семрежјето овозможува и полесно остварување контакти, во резултат на што повеќе македонски автори објавуваат стрипови во САД, Обединетото Кралство, како и во земјите од бивша СФРЈ. Особено значајно место во овој период има форумот „Макстрип“, кој претставува виртуелно собиралиште на безмалку целокупната македонска стрип-сцена. А, со позитивната повратна спрега во инспирирањето што ја постигнуваат неговите членови, тој делува како „spiritus movens“ за ново македонско стрип-творештво.
Од околу 240-те единици за македонскиот стрип опфатени во оваа трета Визуелна хроника, кои би ги издвоиле како најзначајни?
Прибележувајќи што е можно поголем број стрипови и настани во Визуелните хроники, се трудам да го оставам читателот самиот да одлучи кои се најбитните во соодветниот период или година. Со истата цел, освен со воведните текстови и со пренесените цитати од претходни написи на кои се потпишувам како автор, се обидов да избегнувам вметнување мои лични размислувања и да оставам фактите да говорат. А, како сликата би се видела и од други агли, во оваа трета Визуелна хроника поставив и околу осумдесет цитати од други стрип-читатели. Но, за да не останам должен на вашето прашање, како еден од најзначајните стриповски настани од овој период би го посочил „Капетан Грејт“, стрип на Давор Драмиќанин и Тхе Мичо (и Здравко Гиров) од кој во 2008 година се објавени десет броја. Интересно би било да се спомне дека „Капетан Грејт“ е веројатно првиот македонски стрип од поголем обем кој целосно е изработен дигитално. Оваа година се појавува и еден од првите македонски веб-стрипови – „(С)трип“, а кон крајот на истата со работа почнува прилепската издавачка куќа „Варм комикс“, објавувајќи стрипови со Алан Форд, а потем и со Загор, Дилан Дог, Марти Мистерија, Мистер Но и со Натан Невер.
На почетокот од наредната 2009 година се појавува македонскиот стрип форум „Макстрип“, кој што околу себе обединува поголем број од македонските стрип-автори и стрипофили, а со што самиот изродува низа стриповски активности како стрип-работилници и изложби на стрип-табли. Истата година почнува да излегува и новинскиот стрип „Пусто турско“ на Дарко Ристевски, а е објавен и стрип-албумот „Кратки резови“ на Игор Јовчевски, како и стрип-публикацијата „Олимписко примирје“ која излегува во две верзии – на македонски и на албански јазик. Според моите сознанија, „Олимписко примирје“ е прва стрип-публикација на македонски автори (Тхе Мичо и Димитар Солаковски) објавена на албански јазик. Во 2010 година се појавува новинскиот стрип „Петко“ на Тхе Мичо, излегува првиот број на промотивниот стрип-магазин „Синдром“ и првиот стрип-албум „Фацизам“ на Тонио Сан и Кинг Физе, а како логична прогресија на македонскиот стрип форум е основано и здружението „Макстрипови“.
Меѓу најзначајните настани во 2011 година е отпочнувањето со работа на скопската стрип-книжарница „Бункер“, објавувањето на стрип-албумот „Капетан Нитрат: Кратки (?) резови“ кој по сценарио на белградскиот сценарист Борислав Стонојевиќ го илустрира Александар Сотировски родум од Битола. Кон крајот на истата година е објавен и стрипот „Другарчиња“ кој според расказ на Ирфан Мартез го црта Фросина Трендафиловска. Ова нивно дело подоцна е објавено во Бугарија, под насловот „Пријателчета“, со што според мои сознанија станува прва стрип-публикација на македонски автори објавена на бугарски јазик и во Бугарија. Како особено значаен настан за македонскиот стрип во 2011 година би го посочил и објавувањето на графичката новела „Модус Вивенди“ на Дарко Богданов. Исклучително многу се радувам што авторот на оваа неверојатна публикација се согласи еден фрагмент од „Модус Вивенди“ да биде искористен како корица на мојата трета Визуелна хроника на македонскиот стрип.
Освен што ја прибележувате домашната стрип-историја, вие воедно и ја пишувате. Кажете ни нешто повеќе за неодамна освоената награда во Ваљево, како и за другите ваши скорашни стрип-активности?
На самиот почеток од годинава, како најубав новогодишен подарок, со илустраторката Катерина Николовска-Тери ја освоивме првата награда на Меѓународниот салон на стрип во Ваљево, Србија. Наградата ни беше доделена за краткиот стрип „Приказна за безбојното мече“, кој само неколку месеци претходно се закити со третото место на салонот во Велес. Неодамна неколку мои стрипови излегоа во електронското списание „(е)Лит“ на уредникот Јордан Коцевски, а мој опширен напис за македонската стрип-ревија „Деветка“ беше објавен во српската периодична публикација „Стрип пресинг“ на уредникот Марко Стојановиќ. Мој напис на тема стрип неодамна беше објавен и во најстарото македонско списание за литература, култура и уметност – „Современост“, кое го уредува Стефан Марковски, а до крајот на годината се очекува таков да излезе и во српското списание „Рас комик“ на уредникот Горан Трајковиќ, со кое веќе неколку години имам активна соработка. Се надевам дека светлото на денот наскоро ќе го види и стрип-серијалот „Потрагата на Коран“ на кој што, под уредничката палка на Гоце Цветановски и Адам Армит, до пред скоро време работев на летерингот.
Како збогатување на домашната понуда на стрип-изданија, неодамна беа објавени два нови броја на магазинот „Креатор“ во издание на Стрип центарот на Македонија – Велес, кој графички го уредувам веќе петта година. Од истиот издавач, односно исто така под уредништво на Ване Трајков, неодамна излегоа и стрип-албумите: „Шенко“ на доајенот на македонскиот стрип Миле Топуз и „Херлок Шолмс“ на хрватските автори Звонимир Фуртингер и Јулио Радиловиќ-Јулес, на кои исто така се потпишувам како дизајнер. Според мене, станува збор за едни од најквалитетните изданија на кои сум имал можност да работам, поради што топло ги препорачувам. Идниот месец би требало да излезе стрип-публикацијата „Македонијо, зелена пак ќе бидеш!“, во рамки на истоимениот проект, на која бев задолжен за графичкото обликување. А, наскоро би требало да затпочнам со летерирање на стрип-албум на мојот добар пријател Дарко Богданов од Виница со кого, како епилог на нашата досегашна десетгодишна соработка, минатата година беше објавена стрип-збирката „Ægri Somnia“. Работам на уште еден проект поврзан со историјата на деветтата уметност, но тоа нека биде изненадување.
Би можеле ли догодина да очекуваме нова Визуелна хроника?
Исто како што развојот на македонскиот стрип не зависи ексклузивно од авторите, ниту издавањето на наредните хроники не зависи само од мене. Потребните факти за наредната Визуелна хроника, која ќе го опфаќа периодот 2012 – 2015, се одамна собрани и таа е безмалку финиширана. А, во истата насока би сакал да упатам апел до македонските автори, доколку некој од нив сака да праша дали одреден негов стриповски успех е опфатен во неа, односно би сакал да ми укаже на таков, да ме контактира. Служејќи се со сите ресурси кои ми се достапни, се обидов самиот да откријам и опфатам што повеќе стриповски настани. Сепак, поради природата на нештата, постојат такви кои се тешки за откривање.
На пример, наши автори објавувале во странски публикации, без за тоа да испратат допис до домашните медиуми, постојат стрип-публикации објавени кај нас кои што ги нема во македонските библиотеки, како и стриповски настани кои иако се случиле на македонско тло, домашните медиуми како да не биле заинтересирани да ги покријат. Па, со цел документирање на што поцеловит дел од портретот на македонскиот стрип во периодот 2012 – 2015, би се радувал доколку ми стигнат пораки од творците на истиот. А, како одговор на вашето прашање дали наредната Визуелна хроника на македонскиот стрип ќе излезе догодина, можам само да кажам: не се многу нештата што ги посакувам повеќе од тоа.
No comments:
Post a Comment